У дзяцінстве, калі мінчанка Марыя вучылася плаваць, яна нават не здагадвалася, як ёй спатрэбяцца гэтыя навыкі. Дзіцем яна наўрад ці магла дапусціць, што некалі акажацца пад «крыміналкай» за свае палітычныя погляды і на пятым месяцы цяжарнасці наважыцца пераплываць раку, каб схавацца ў Літве ад пераследу. Гісторыю, якая проста не мусіла адбыцца, Марыя расказала «Люстэрку».
З меркаванняў бяспекі імёны суразмоўніцы і яе дзіцяці змененыя.
— Я заўсёды хацела жыць у Еўропе. З каледжа казала сабе, што буду будаваць жыццё не ў Беларусі, але не разлічвала, што гэта давядзецца рабіць так, — спакойным голасам кажа Марыя.
За акном пачынае цямнець. Недалёка ад маладой мамы ў ложачку спіць яе сын Ян. З бацькамі ён жыве ў адным з раёнаў Вільнюса і пакуль нават не падазрае, колькі ўсяго з ім здарылася яшчэ да таго, як ён прыйшоў на свет.
— Гэта чароўны малы, — кажа пра сына Марыя. — Ён мне невыпадкова дадзены. Калі б не ён, я б, магчыма, дагэтуль сядзела ў Расіі і чакала, пакуль мяне эвакуююць. Толькі праз яго я пайшла ў Літву. Я проста хацела ведаць, што з маім дзіцем, і дзеля гэтага гатовая была ісці напралом.
2020-ы цалкам змяніў жыццё Машы. Улетку, калі беларусы выстройваліся ў доўгія чэргі, яна жыла ў Мінску, працавала прадаўцом. Кажа, была «ў дзікім шоку», калі ўбачыла, што міліцыя збівае людзей. «Хацелася гэтым супрацоўнікам хоць нешта сказаць, хай не ў твар, хаця б так», — успамінае яна. У адным з тэлеграм-чатаў пад фота, дзе затрыманыя стаялі ля сцяны, «як на расстрэл», а побач міліцыянты, яна напісала «не вельмі прыемны каментар».
— Гэты здымак мяне зачапіў, потым мяне было ўжо не спыніць, — як ёсць кажа жанчына. — Ледзь не пад кожнай фатаграфіяй у чаце я пачала пісаць, якія яны (сілавікі. — Заўв. рэд.) нядобрыя людзі.
Праз некалькі месяцаў Марыю затрымалі. На яе завялі крымінальную справу па арт. 369 КК (Абраза прадстаўнікоў улады). Суд пакараў яе годам і трыма месяцамі «хатняй хіміі». Пазней з розніцай у некалькі месяцаў сілавікі знайшлі яшчэ два яе каментары. За іх Машу двойчы судзілі. Апошні прысуд — паўтара года «хіміі» з накіраваннем. Пачуўшы яго, яна запанікавала. Адчувала, што на гэтым усё не скончыцца.
— Дзе «хімія» з накіраваннем, там і калонія. А ў калоніі любяць знайсці ўсякія правапарушэнні, каб адправіць чалавека ў ШІЗА, — апісвае трывожны перыяд свайго жыцця суразмоўніца. — Пакуль яны вырашалі, куды мяне этапаваць, прайшоў месяц. Я спакойна жыла, ніхто мяне не выклікаў. А потым патэлефанаваў інспектар, у якога я адзначалася, і сказаў: «На цябе прыйшла паперка, прыязджай».
Яшчэ да гэтага званка Марыя звязалася з BYSOL, даведалася, ці могуць яны дапамагчы ёй з’ехаць з Беларусі. Ёй адказалі, што так, але апошні крок быў за ёю, а наважыцца на яго яна не магла: было страшна ўсё пакідаць і незразумела куды бегчы. Каханы чалавек таксама не мог падказаць. Ён разумеў: на трэцім судзе непрыемнасці не скончацца. З іншага боку — баяўся, што Марыя зробіць сабе толькі горш.
— І ўсё ж у адзін цудоўны дзень зімой 2022-га, калі нікога не было дома, я сабрала рэчы і з’ехала. Родныя пра маё рашэнне не ведалі. Я толькі пакінула ім запіску, у якой напісала, што са мной усё добра, і папрасіла не падаваць у вышук, — расказвае суразмоўніца. — Уцякаць давялося без дакументаў. Калі ішла па накіраванне на «хімію», у BYSOL прасілі, каб я ні ў якім разе не аддавала ў міліцыі свой пашпарт. Але я спалохалася і аддала. Узамен мне ўручылі паперку А4, якая сведчыць асобу.
«Пракручвала ў галаве, што варта ісці здавацца»
З’язджала Марыя зімой 2022-га «на маршрутцы з гастарбайтарамі». Першыя два дні правяла ў адным з памежных расійскіх гарадоў. Тут яна пазнаёмілася з хлопцам, якога таксама эвакуявалі. Разам яны паехалі ўглыб Расіі і знялі кватэру. У адрозненне ад жанчыны, у яе напарніка быў пашпарт, таму яго вывезлі. А Машы сказалі: «Чакай цяпла», яе збіраліся адправіць ва Украіну.
— На кватэры, якую мы знялі, я пражыла месяц. Мяне ўвесь час супакойвалі: «Хутка паедзем, хутка паедзем», але пачалася вайна, і мне пачалі казаць: «Будзем думаць, як эвакуяваць цябе іншымі шляхамі». Прайшоў другі месяц, мяне ўсё яшчэ не вывозілі, толькі тлумачылі, што шукаюць шляхі, — успамінае суразмоўніца. — Здымаць кватэру мне самой аказалася дорага, таму давялося пераязджаць у іншы горад, дзе жыллё было аплачанае. Праўда, як пазней выявілася, на ім вісеў доўг у 200 тысяч расійскіх рублёў (6780 беларускіх па курсе Нацбанка на 5 ліпеня 2023-га. — Заўв. рэд.). Мой куратар ад BYSOL пра гэта не ведаў, хоць у арганізацыі былі ў курсе. Калі прыйшла паперка з камуналкай, пачалі званіць у дамафон, стукалі ў дзверы. Я так зразумела, гэта былі прыставы ці камунальнікі. Першае пытанне, якое б яны мне, ледзь што, задалі: «Дзе вашыя дакументы?», а ў мяне іх няма.
У Расіі Марыі было шалёна страшна. Большую частку часу яна сядзела дома, глядзела ў столь. Часам спрабавала адцягнуць увагу нейкімі гульнямі ў тэлефоне. Купіла пазл. З кватэры выходзіла толькі ў краму. На вуліцы палохалася паліцыі. Усюды насіла маску, нават надзявала капюшон, каб не засвяціцца на камерах.
— Былі думкі, што трэба вяртацца ў Беларусь. Пракручвала ў галаве, што варта ісці здавацца. Толькі не разумела каму, беларусам ці расіянам, — працягвае яна. — Мяне ўвесь час трэсла. Двойчы лавіла панічныя атакі. Неяк ішла па горадзе і раптам зразумела, што не магу ўдыхнуць. У вачах пацямнела, я трохі абаперлася на зямлю і чакала, пакуль змагу нармальна дыхаць. Было страшна ад таго, што я сяджу на зямлі, і хтосьці можа выклікаць мне хуткую, дзе зноў жа спытаюць пра дакументы. У думках спрабавала прымусіць сябе: «Давай, давай, зрабі ўдых». І я яго зрабіла. Устала і пайшла.
У гэты перыяд Марыю пачало беспадстаўна ванітаваць. Яна зрабіла тэст на цяжарнасць, ён паказаў дзве палоскі. Першая рэакцыя была змяшанай: «Шок і радасць». «Гадзіну ці дзве» Марыя глядзела на вынік і не разумела, як рэагаваць.
— Напісала пра гэта куратару. Сказала, што мяне трэба тэрмінова вывозіць. Я разумела, што ў Расіі не змагу паказацца ніводнаму доктару, здаць аналізы або зрабіць УГД. Па-першае, у мяне няма дакументаў. Па-другое, у нейкі дзень я зайшла на сайт федэральнага вышуку і ўбачыла там сваё прозвішча. Было ясна: калі яно дзесьці засвеціцца, мяне забяруць, — успамінае Марыя. — Доўгі час я не ведала, што з маім дзіцем. Жыла надзеямі, што з ім усё будзе добра. І толькі калі ён пачаў варушыцца, зразумела: жывы.
З навіной пра цяжарнасць Марыю ўсё часцей сталі наведваць думкі пра тое, што трэба вяртацца ў Беларусь. Адзін са знаёмых яе ідэю падтрымаў. Супакойваў: «Калі следчы даведаецца, што ты цяжарная, справу закрыюць». Яна і сама пачынала верыць, што з малым ім нічога не зробяць, але дзіця яе і спыніла.
— Разумела: я нараджу, мяне пасадзяць, а малога аддадуць бацькам. Гэтыя думкі не давалі мне спакою. Я не ведала, ехаць ці не. Мяне мучылі кашмары, — расказвае суразмоўніца. — У той перыяд я ўвесь час малілася і шмат плакала. Я не ведала, што рабіць. У мяне не было падтрымкі. Звязвацца з кімсьці з блізкіх было забаронена.
Тату будучага дзіцяці пра цяжарнасць Марыя сказала не адразу. Размаўлялі яны рэдка і праз пасярэдніка. Дзяўчына разумела, што ён будзе нервавацца, можа рвануць да яе. Магчыма, за ім сачылі і ён мог бы прывесці паліцыю да нашай суразмоўніцы.
— Усё, што мне заставалася — сядзець і чакаць адказу ад BYSOL. Куратар запэўніваў: «Мы цябе вывезем, мы цябе вывезем». Казаў, «зялёнка» надыдзе, то-бок пазелянеюць трава і дрэвы, і пойдзем. Я жыла гэтымі думкамі. Кожны дзень глядзела ў акно, радавалася кожнаму лісточку. Думала, значыць, вось-вось пайду. А потым, калі я пачала адчуваць варушэнне малога, а мне ўсё яшчэ адказвалі: «Няма шляхоў», напісала куратару: «Я сама пайду ў Літву». Ён адрэагаваў: «Паспрабуй», — успамінае Марыя, як прыняла адно з самых складаных рашэнняў у жыцці.
Усе месяцы ў Расіі яна вывучала карты.
— Усвядоміўшы, што трэба дзейнічаць самой, пачала пісаць у розныя арганізацыі — «Вясне», у штаб Ціханоўскай, журналістам. Прасіла дапамагчы, усе адказвалі, што не могуць, і раілі звярнуцца ў BYSOL, — працягвае Марыя. — А потым мяне звялі з Дзімам (палітвязень, з якім Марыя ўцякла ў Літву. — Заўв. рэд.). Мы звязаліся, і ён сказаў, дзе і ў колькі я павінная быць.
Перад уцёкамі трэба было вярнуцца ў Беларусь.
«Відаць, праз тое, што я шмат нервавалася і плакала, жывот не рос»
На дварэ ўжо стаяла лета. Дзень «Х» быў прызначаны праз тыдзень. На той момант Марыя ўжо жыла ў чацвёртым па ліку горадзе Расіі: кватэру з вялікім доўгам за камуналку гаспадар у нейкі момант папрасіў вызваліць.
— Вярнуцца ў Беларусь мне дапамагаў BYSOL. Частку дарогі я мусіла ехаць на BlaBlaCar (анлайн-сэрвіс пошуку аўтамабільных спадарожнікаў. — Заўв. рэд.). З дому ў дарогу я выходзіла з дзвюма думкамі. Адна: «Усё будзе добра». Другая: «А калі мяне зловяць?» Яны не давалі мне спакою. Двое сутак у дарозе мне хацелася плакаць. У спадарожных машынах старалася стрымліваць сябе з усіх сіл, — не хавае Марыя і ўспамінае, як з самага пачатку ўсё пайшло не па плане. — Першую машыну, на якой мне трэба было дабрацца да Масквы, я замовіла на дзесяць вечара. Час прыйшоў, а яна ўсё не пад’язджала. Аказалася, яны мяне не заўважылі і ўжо праехалі восем кіламетраў. Калі патэлефанавала кіроўцу, ён вярнуўся, забраў, але на наступную забраніраваную машыну я спазнілася. На ёй я збіралася дабрацца да патрэбнай памежнай расійскай вёскі.
Праз BlaBlaCar знайшла іншую. Даехала. У вёсцы Марыю сустрэлі праваднікі ад BYSOL. Яны давезлі яе да Беларусі. Адсюль ужо Маша дабралася ў прызначаны Дзімам пункт. Калі яны сустрэліся, гадзіннік паказваў каля васьмі вечара.
— У мяне, лічы, набліжаўся шосты месяц, але, мабыць, праз тое, што я шмат нервавалася і плакала, жывот не рос. Да таго ж я мажненькая, надзела свабодную кофту, таму хлопцы нават не заўважылі, што я цяжарная, — усміхаецца суразмоўніца. — Проста сказалі: «Нас папярэдзілі, што ты не адна». Мне трапіліся добрыя людзі. Усю дарогу Дзіма пытаў, ці ўсё ў мяне ў парадку. Калі мы пераадольвалі раку, ён узяў на сябе яшчэ і мой заплечнік з рэчамі.
Што трэба плыць, Марыя ведала адразу. Дакладней, яе папярэдзілі, што можа быць два спосабы: скакаць праз плот або перабірацца праз раку. Яна была гатовая і да першага, і да другога.
— Пасля таго як мы з хлопцамі сустрэліся, трэба было дабрацца да памежнай вёскі. Мы выклікалі таксі. Усю дарогу здавалася, што кіроўца хоча ў нас нешта спытаць, але ён маўчаў. Было страшна, што ён патэлефануе памежнікам і паведаміць: «Такія пад’ехалі»,-апісвае суразмоўніца самы напружаны момант дарогі. — Далей да мяжы ішлі пешшу. Увесь час даводзілася прысаджвацца і прыглядацца, каб ніводная машына нас не заўважыла. Па полі, там расла не асабліва высокая трава, прабіраліся на кукішках. Ісці трэба было няшмат, хоць, можа, і шмат. У мяне было столькі адрэналіну, што здалося, нібы ўсё гэта мы прайшлі за хвіліну.
Дзень быў цёплы. Ліпень. Рака знаходзілася ў полі. Дзіма пачаў глядзець, як бы зручней у яе ўвайсці. Яго сябар дзейнічаў больш рашуча: рассунуў рукамі чарот і паплыў. Маша за ім, Дзіма — трэцім.
— Часу распранацца не было, таму плылі ў вопратцы. Адлегласць невялікая — метраў пяцьдзясят. Плаваю я добра, таму не баялася, — успамінае суразмоўніца. — На другім беразе нас сустрэў плот. Пайшлі ўздоўж яго. Там крапіва, калючы дрот, ямкі, вада. Ішлі, перыядычна спатыкаліся і падалі. У мяне была адна думка: не стукнуцца жыватом. У асноўным я прызямлялася на калені. Зачапілася за калючку і парвала штаны.
У нейкі момант група заўважыла «дзірку ў плоце». Перабраліся праз яе. Там стаялі памежныя слупы. Было зразумела — гэта Літва. Гадзіннік паказваў каля паўночы.
— Мы пераапрануліся і звярнулі ўвагу, што ў наш бок едзе памежная машына. Калі я ўбачыла памежнікаў, на душы, проста па пстрычцы пальцаў, наступіла супакаенне, — апісвае Марыя, што адчувала ў той момант. — З імі мы паехалі на заставу. Калі я там сказала, што цяжарная, памежнікі такія: «Цяжарная? І пераплывала?» Спытала, ці ёсць у іх доктар. Яны прапанавалі: «Калі табе кепска, выклічам хуткую», але я адчувала сябе нармальна. Толькі вельмі хацела спаць: на нагах я была ўжо другія суткі. У хлопцаў таксама закрываліся вочы. Памежнікі яшчэ пажартавалі: «Трэба было днём у Літву ісці». Мы адказалі: «Дык днём небяспечна», яны пасмяяліся: «Дык трэба ж рызыкаваць». Наогул, яны паставіліся да нас выдатна.
Беларусаў аформілі, іх брудныя рэчы закінулі ў пральную машыну, а іх саміх завялі ў камеры. Хлопцы былі ўдвух, Маша — адна. У памяшканні былі коўдра, падушка, мяккі матрац, чайнік. Уцекачам прапанавалі прыняць душ, але адрэналін адпусціў, і хацелася толькі спаць. А 4-й раніцы Марыю ненадоўга пабудзілі, папрасілі напісаць заяву на палітычны прытулак. Да 9-й раніцы прыехалі следчы і адвакат, адкрылі справу. Праз дзве гадзіны размовы з імі Маша вярнулася ў камеру і адсыпалася да вечара.
— На заставе прабылі двое сутак. Там мы спакойна перасоўваліся: маглі схадзіць у душ, выйсці на двор, — апісвае абстаноўку Марыя. — Потым хлопцаў забрала «Дапамога» (арганізацыя, якая дапамагае з размяшчэннем у Літве і забяспечаннем рэчамі першай неабходнасці рэпрэсаваным на радзіме беларусам. — Заўв. рэд.), а я паехала ў лагер для уцекачоў. Падумала, што змагу тут атрымаць медыцынскую дапамогу. Разлічвала, там знаходзіцца шмат беларусаў і ўкраінцаў, але аказалася, вакол толькі выхадцы з Усходу.
У іх, успамінае Маша, свае правілы зносін. Пасля перажытага знаходзіцца ў такім становішчы псіхалагічна аказалася няпроста, таму дзяўчына патэлефанавала ў «Дапамогу» і папрасіла забраць да сябе і яе.
— Я вельмі ўдзячная гэтай арганізацыі. Мяне пасялілі ў Беларускі дом. Вакол былі выдатныя людзі, беларусы. Таксама збеглі. Псіхіка пачала наладжвацца. Праз два тыдні мне перасталі сніцца кашмары, дакладней кашмар. Гэта быў той самы сон, які паўтараўся з дня ў дзень. У ім мяне лавіла міліцыя, круціла, збівала, — кажа Марыя. — У Вільнюсе я супакоілася, перастала ўвесь час плакаць, пачала лепш есці, і літаральна тыдні за два ў мяне вырас жывот. Усе дзівіліся, як такое магчыма.
«Калі была ў Расіі, часта думала, навошта я напісала гэтыя каменты»
Да доктара Марыя пайшла праз два тыдні. Першы паход у бальніцу скончыўся няўдала. Дакументаў у яе не было, на прыёме яна расказала, што бегла з краіны і не ведае, што з дзіцем.
— Мне сказалі: «Ты не нараджаеш, у цябе няма крывацёку, чаму ты прыйшла?» Увогуле, мне там далі зразумець: «Да пабачэння», — успамінае Марыя. — На наступны дзень ментарка ад «Дапамогі» і яе хлопец адвезлі мяне ў іншую бальніцу. Там мяне абследавалі, паведамілі, што з малым усё добра, і папрасілі не перажываць.
Пасля пераезду ў Літву свой стан Маша апісвае адным словам — выдатны. Месяцы праз два яна зняла кватэру, а крыху пазней, вырашыўшы ўсе пытанні з дакументамі, да яе прыехаў малады чалавек. На родах яны былі ўдваіх. Будучы тата нерваваўся: «Ой, мне кепска, мне кепска». Марыя яго супакойвала: «Выйдзі падыхай». У астатнім, кажа, усё прайшло добра. Хлопчык нарадзіўся здаровым. Цяпер, жартуе мама, бацькам ён часам не дае сумаваць.
— Калі была ў Расіі, часта думала, навошта я напісала гэтыя каменты. Навошта палезла? — успамінае суразмоўніца. — Хоць цяпер у нейкай меры я нават удзячная міліцыі за тое, што здарылася. Цяпер я жыву ў свабоднай краіне. Мы з дзіцем атрымалі тут статус бежанца, і ў нас усё добра.
З каханым чалавекам і сынам Маша паволі ўладкоўваецца ў Літве. І цяпер, кажа маладая мама, яна амаль не плача:
— Хіба што ад шчасця. Калі дзіця засвоіла новы навык, напрыклад, на жывоцік само перавярнулася — у мяне слёзы на вачах.
Чытайце таксама
