Былы старшы следчы Андрэй Астаповіч пакінуў органы адразу пасля выбараў 2020 года. Спачатку ён з’ехаў у Расію, адкуль планаваў перабрацца ў Латвію. Але ўжо 21 жніўня Астаповіча затрымала расійская паліцыя і перадала супрацоўнікам ФСБ, якія адвезлі яго на беларускую мяжу. Не чакаючы беларускіх сілавікоў, ён схаваўся ў лесе і пасля перайшоў мяжу з Польшчай. Там ён атрымаў прытулак і заснаваў арганізацыю былых сілавікоў, якая пазней пачала называцца BYPOL. Але ўжо ў студзені 2021 года Андрэй Астаповіч пакінуў яе шэрагі. Публічна пра прычыны адыходу ён не паведамляў і пагадзіўся пагаварыць з «Люстэркам» толькі цяпер, пасля гучнага скандалу ў арганізацыі, які ўспыхнуў на мінулым тыдні. Андрэй Астаповіч расказаў нам пра сваё стаўленне да таго, што адбываецца, пра тое, як паўстаў і развіваўся BYPOL і як ён жыў апошнія два гады пасля адыходу адтуль (спойлер — кепска).
«Я жыў у кватэры, у якой не было нічога, нават святло падключылі праз адзін-два дні»
— Вы пакінулі BYPOL у 2021 годзе і тады вырашылі нічога не казаць пра прычыны. Чаму?
— У мяне была вялікая надзея, што арганізацыя будзе карыснай для грамадства. Яна стваралася маёй велізарнай працай, і я не хацеў прынесці ёй нейкую шкоду. Гэта быў унутраны канфлікт, і я спадзяваўся, што хлопцы — прафесіяналы сваёй справы і працягнуць змагацца за нашыя агульныя мэты. Наносіць шкоду як усім дэмакратычным сілам у цэлым, так і асобна арганізацыі BYPOL у мяне не было ніякага жадання.
— А што тады адбылося?
— Наколькі разумею, я пачаў набіраць вялікую публічную вагу, што не падабалася хлопцам, у першую чаргу Азараву, у яго былі свае планы на гэта, і адбыўся пераварот, скажам так. Пачаліся незразумелыя гульні і разлад у камандзе. Пастаянна агучваліся прэтэнзіі, што я нешта няправільна сказаў у інтэрв'ю. Складана цяпер успамінаць усе гэтыя падзеі.
— Але трэба паспрабаваць.
— Добра. Ладна, пачну з пачатку. Я набіраў усіх супрацоўнікаў BYPOL яшчэ да ўзнікнення арганізацыі. Пачалося ўсё з таго, што я сюды (у Польшчу. — Заўв. рэд.) прыехаў у верасні 2020 года, яшчэ з пашкоджанай нагой. Усім вядомая гісторыя з гэтым лесам. Першую ноч я прабыў на вакзале, потым на апошні заробак змог набыць тэлефон і пачаў шукаць, куды мне звярнуцца. Знайшоў Цэнтр беларускай салідарнасці (ЦБС).
Мне дапамаглі — аказалі медыцынскую дапамогу, знайшлі жыллё. У супрацоўнікаў ЦБС былі знаёмствы ў прафсаюзе паліцыі, ён аб’ядноўвае польскіх сілавікоў, якія выйшлі ў адстаўку. Я сустрэўся з яго кіраўніком у ЦБС, са мной быў яшчэ адзін супрацоўнік з Ліды Сяргей Курачкін (маёр міліцыі. — Заўв. рэд.). Мы правялі прэс-канферэнцыю, дзе расказалі, што ўсе сілавікі, якія адмовіліся выконваць злачынныя загады, праз гэта пацярпелі або баяцца за сваю бяспеку, могуць прыязджаць у Польшчу, мы акажам дапамогу, дапаможам выехаць. Некаторыя ўжо былі тут, напрыклад Ігар Лобан (былы следчы па асабліва важных справах з упраўлення СК па Гродзенскай вобласці. — Заўв. рэд.). Я заклікаў усіх звязацца са мной, прыязджаць, бо будзе стварацца арганізацыя.
Пра Ігара Лобана я даведаўся праз Цэнтр беларускай салідарнасці, ведаў, што ён знаходзіцца ў лагеры для ўцекачоў разам са сваёй сям’ёй. Я знайшоў яго кантакт і запрасіў у Варшаву, праз ЦБС дапамог вырашыць пытанне з лагерам, каб яго хутчэй адтуль адпусцілі.
Мацвей Купрэйчык (былы супрацоўнік упраўлення па наркакантролі і супрацьдзеянні гандлю людзьмі ГУУС Мінгарвыканкама. — Заўв. рэд.) на той момант ужо таксама з’ехаў з Беларусі і тут збіраў сонечныя панэлі. Ён убачыў маю прэс-канферэнцыю і прыехаў у ЦБС. Дзесьці праз дзень з Украіны прыехаў Уладзімір Жыгар (былы оперупаўнаважаны крымінальнага вышуку Мазырскага РУУС. — Заўв. рэд.), у яго больш не было магчымасці там знаходзіцца.
Гэта былі першыя чатыры чалавекі, з якіх пачалося стварэнне арганізацыі. Іх усіх сабраў я. Сам я тады жыў у месцы, у якім не было ніякіх выгодаў, а для хлопцаў праз ЦБС удалося знайсці цэлы прыватны дом, у якім былі, як у хостэле, абсталяваныя некалькі пакояў. Усіх хлопцаў, бо яны сямейныя, я засяліў у гэты дом, Мацвей Купрэйчык ужо на гэты момант здымаў кватэру. Я ж жыў у кватэры, у якой не было нічога, нават святло падключылі праз адзін-два дні. Гэтай камандай мы сустрэліся са Святланай Ціханоўскай, і ўсё пачалося.
Я хацеў сабраць абсалютна ўсіх магчымых карысных супрацоўнікаў і ўзмацняць арганізацыю. З’явіўся тэлеграм-канал, праводзіліся маленькія расследаванні. Рабіць усё гэта было складана, бо не было ні абсталявання, ні рэсурсаў, ні сродкаў да існавання. Паступова за кошт нейкіх расследаванняў усе пачалі бачыць неабходнасць гэтай арганізацыі. Але на гэтых чатырох супрацоўніках набор не скончыўся, і я працягваў шукаць людзей.
Аляксандр Азараў напісаў нам на пошту, у той момант ён знаходзіўся ў Беларусі. Гэта было за некалькі дзён ці ўжо пасля сустрэчы каманды са Святланай Ціханоўскай у кастрычніку 2020 года, дзе была зробленая тая фатаграфія, якая зноў усплыла на мінулым тыдні. На той прэс-канферэнцыі яго дакладна не было, ён бы не прапусціў шанцу сфатаграфавацца са Святланай. Алег Талерчык (былы пракурор Генеральнай пракуратуры. — Заўв. рэд.) прыехаў нашмат пазней. Дзеянні па прыёме яго на працу і прыездзе пачаліся пасля ультыматуму Ціханоўскай пра страйк, на які ён сапраўды выйшаў, гэта праўда. Пасля гэтага я яго вывез.
Для арганізацыі трэба было заводзіць сацыяльныя сеткі, праз якія ў іх цяпер канфлікт. Я набыў сім-карту, спецыяльна для гэтага купіў тэлефон на грошы, якія мне выплаціў BYSOL. Яны абяцалі 1500 еўра ўсім звольненым супрацоўнікам. Я выдаткаваў іх не на сябе, а на арганізацыю, абсалютна ўсё. Мы зарэгістравалі тэлеграм-канал, потым канал на YouTube, потым Instagram. Усё было аформленае на сімку, зарэгістраваную на мяне, на мой пашпарт.
Вядома, спярша адбылася сустрэча з Ціханоўскай. Яна як легітымны прэзідэнт дала нам сваю згоду на стварэнне такой арганізацыі. За кошт гэтай легітымнасці і папулярнасці пайшоў больш актыўны набор супрацоўнікаў. Нам пачала пісаць усё большая колькасць людзей, ужо быў не толькі тэлеграм-канал, але і асобны акаўнт там. Камусьці дапамагалі з выездам.
Але фінансаванне яшчэ было абмежаванае. Не было ні данатаў, ні фондаў. У нас былі толькі пяць пакояў у тым доме, які я знайшоў праз ЦБС. Таму я не мог набіраць абы-каго, і фільтр быў вельмі сур’ёзны. У Аляксандра Азарава быў велізарны досвед. Ён прадстаўляўся падпалкоўнікам, выкладчыкам Акадэміі МУС са стажам больш за 20 гадоў, пра ГУБАЗіК ён спачатку наогул нічога не казаў. Натуральна, такому чалавеку я не адмовіў. У нас на той момант Ігар Лобан быў маёрам, я — капітан, які адпрацаваў менш за пяць з паловай гадоў, лейтэнанты Мацвей Купрэйчык, які адпрацаваў тры гады, і Уладзімір Жыгар — паўтара. Мне трэба было ўзмацняць арганізацыю больш аўтарытэтнымі людзьмі.
Так з’явіўся Азараў. Ён сказаў, што прыедзе на нейкі час, паглядзіць, атрымаецца ў нас ці не. Паўтараў ён гэта не раз, гэтага не адмаўляе нават цяперашні склад BYPOL. Ён нават спачатку сям’ю не перавозіў. Усе астатнія, у каго былі сем'і, вывезлі іх. А гэты хітры жук з’ехаў адзін проста паглядзець. У яго ўжо тады праглядаліся палітычныя амбіцыі. Гэта прасочвалася па тым, што ён казаў, што хацеў бы займацца міжнародным парадкам дня і яго звольнілі быццам менавіта праз гэта. Нават у Беларусі праз ГУБАЗіК ён спрабаваў працаваць з замежнымі спецслужбамі і за кошт гэтага больш выходзіць на публіку, наведваў розныя канферэнцыі.
Далей быў народны ультыматум, BYPOL пачаў даваць нейкія цікавыя звесткі, але гэта яшчэ не было на такім узроўні, як расследаванне забойства Рамана Бандарэнкі. У нас ідзе актыўны набор новых супрацоўнікаў, і мы даведваемся, што ёсць пракурор, які звольніўся. Гэта быў Алег Талерчык.
Ён спачатку не збіраўся з’язджаць з Беларусі, думаў застацца там. Але потым яму ад былых калег пачалі паступаць сігналы, жонка пачала заўважаць нейкія падазроныя аўтобусы пад акном. Першы раз ён адмовіўся ад маёй прапановы, але праз дзень-два адказаў, што гатовы. Трэба было дапамагчы яму з візай. У мяне яшчэ не было такіх знаёмстваў, я звярнуўся ў Цэнтр беларускай салідарнасці — і яму дапамаглі. Былі праблемы, бо ён пераязджаў праз літоўскую мяжу і «завіс» там амаль на суткі. Я не спаў усю ноч і праз людзей на вельмі высокіх пасадах вырашаў гэтыя пытанні. У выніку яго ўдалося перавезці. У Алега Талерчыка таксама былі сумневы ў тым, што арганізацыя паўстане і зможа нармальна існаваць. У самым пачатку ён нават казаў, што, хутчэй за ўсё, адыдзе.
Потым здарылася забойства Рамана Бандарэнкі. Ад пэўных людзей я атрымаў звесткі, якія дазволілі нам пачаць расследаванне. Частку звестак атрымаў таксама Мацвей Купрэйчык. Гэта былі звесткі пра тэлефонныя злучэнні, пра датычнасць да здарэння старшыні Беларускай федэрацыі хакея Дзмітрыя Баскава і прэс-сакратара Лукашэнкі Наталлі Эйсмант. Расследаванне праводзілася ўсімі намі сумесна. Тады нас ужо ўзмацнілі і Офіс Ціханоўскай, і BYSOL, пачалася праца з «Кіберпартызанамі», ішоў далейшы набор, арганізацыя развівалася.
«Мяне пачалі абвінавачваць у тым, што я агент КДБ. Сказалі, што мая гісторыя ўцёкаў — няпраўда»
— Пасля расследавання забойства Рамана Бандарэнкі арганізацыя пачала выходзіць на новы ўзровень?
— На новы ўзровень BYPOL выходзіў штодня. У тым ліку мая гісторыя была вельмі публічнай. Яе ахопы былі велізарныя, я даваў інтэрв'ю і The New York Times, і брытанцам, і немцам, і іспанцам, і французам. Да расследавання забойства Рамана Бандарэнкі BYPOL набіраў папулярнасць за кошт маёй асабістай гісторыі. Але ў тым росце папулярнасці арганізацыі ёсць заслуга ўсіх супрацоўнікаў. Расследаванне смерці Бандарэнкі было вельмі моцным ударам па сістэме, і пасля яго нас заўважылі менавіта ўнутры яе. Бо мы зачапілі эліту каля Лукашэнкі. Я даведаўся, што асабіста Наталля Эйсмант занялася здымкамі фільма пра мяне і BYPOL. Менавіта пасля гэтага мы зразумелі, што намі зацікавіліся сур’ёзна.
— А якой была роля Аляксандра Азарава ў арганізацыі на той момант?
— Як я ўжо казаў, ён з’явіўся пасля нашай сустрэчы з Ціханоўскай. Нейкай інфармацыі з сабой не прывёз. Але дзякуючы сваёй абазнанасці ў сістэме ён пачаў расказваць пра «ўнутрак» ГУБАЗіКа, ён ведаў шмат пра цёмныя справы супрацоўнікаў. У тым ліку за кошт гэтай інфармацыі развіваўся тэлеграм-канал BYPOL.
— Як тады складваліся адносіны ўнутры BYPOL?
— Усё было абсалютна нармальна да пачатку 2021 года. Верасень 2020 года — я прыехаў, падаўся на бежанства і пачаў шукаць супрацоўнікаў. Кастрычнік — сустрэча з Ціханоўскай, усё нармальна. Лістапад — расследаванне забойства Бандарэнкі, адносіны нармальныя. І вось у снежні, перад Новым годам, пачынаюцца першыя трэнні.
Першае — гэта тое, што на сайце Нацыянальнага антыкрызіснага ўпраўлення інфармацыю пра мяне размясцілі як пра прадстаўніка BYPOL у НАУ. Гэта вельмі моцна ўдарыла па самалюбстве старэйшых па званні.
Наступная прэтэнзія — гэта тое, як мяне падпісваюць журналісты ў сваіх матэрыялах. Часам падпісвалі кіраўніком, бо ў медыя на той момант заўсёды выступаў я. Пры гэтым Азараў і іншыя «свяціцца» адмаўляліся. На публіку яны выйшлі толькі пасля майго адыходу. Я казаў: «Выйдзіце, дайце інтэрв'ю!» Нават на прэс-канферэнцыю, на якой былі Святлана Ціханоўская, Павел Латушка, яны не захацелі ісці, быў толькі я. Яны не хацелі, а потым на мяне ж «гналі», што набіраю публічнасць. І за кожнае слова, якое я гаварыў, мяне вельмі жорстка прэсавалі, усёй камандай накідваліся. Паступова прэтэнзіі множыліся, і ў снежні 2020 года, калі BYPOL набраў папулярнасць, пачаўся раздрай. Тады ў Польшчу ўжо прыехаў настаўнік Мацвея Купрэйчыка Станіслаў Лупаносаў (былы старшы оперупаўнаважаны першага ўпраўлення ГУБАЗіК МУС. — Заўв. рэд.). Ён спецыялізаваўся на стварэнні і адміністраванні базаў дадзеных. Гэта каштоўны навык, і яго ўзялі ў BYPOL.
— У які момант паўстала пытанне, што трэба структураваць BYPOL?
— Арганізацыя развівалася імкліва. Да сустрэчы са Святланай Ціханоўскай у нас не было фінансавання, людзі не ведалі, за што жыць. BYSOL нам вельмі дапамог з тэхнікай, і мы пачалі размяркоўваць напрамкі работы.
Мацвей Купрэйчык быў моцны ў IT. Ён завёў на маю сім-карту сацсетку. Алег Талерчык юрыдычна падкаваны. Ён пісаў тэксты, пасты ў сацсетках, канчатковую частку расследавання па Раману Бандарэнку пісаў ён, усё прыгожа выклаў. Азараў даваў інфармацыю для пастоў пра ГУБАЗіК. Ігар Лобан займаўся расследаваннямі для напаўнення Адзінай кнігі рэгістрацыі правапарушэнняў.
Я займаўся знешнімі кантактамі, сустракаўся з Ціханоўскай, з Латушкам, з іншымі людзьмі. То-бок я быў рэальным прадстаўніком BYPOL, і гэта была мая праца. Плюс да гэтага — набор людзей, Фінансы і забяспечанне ўмоваў побыту, жыллё, зарплата. Усё гэта было на мне.
Усім плаціліся заробкі. Я нават не буду гэта хаваць. Першыя 1500 еўра, як я ўжо казаў, я атрымаў ад BYSOL і ўклаў іх у тэлефон, тэхніку і касцюмы для сустрэчы з Ціханоўскай (мы не маглі прыйсці на сустрэчу з прэзідэнтам у тым, у чым прыехалі).
Я не хачу нічога хаваць, людзі мусяць пра гэта ведаць. Потым быў транш 600 даляраў на кожнага за кастрычнік. У лістападзе было ўжо 1200 даляраў, калі пад нас у Цэнтры беларускай салідарнасці атрымалі грант ад канадцаў. Яго хапіла на два месяцы забяспечання заробкамі складу BYPOL, і быў запас на новыя пазіцыі, на якія мы ўжо думалі ўзяць людзей. Пазней яны прыехалі і ўжо маглі атрымліваць заробкі.
Структура арганізацыі фармавалася хутка. З’яўляліся ўсё гучнейшыя расследаванні, злівы размоваў Карпянкова і Караева. Вядома, праводзілася шмат абмеркаванняў пра тое, як будзе працаваць арганізацыя, чым займацца, як будуць абараняцца звесткі Адзінай кнігі рэгістрацыі правапарушэнняў і гэтак далей. З’яўляецца ўсё больш новых супрацоўнікаў.
— Калі ўзнікла пытанне пра тое, што арганізацыі патрэбны кіраўнік, лідар?
— Пакуль я быў у BYPOL, такога пытання ніколі не было. Але пры гэтым да мяне ўзнікалі пытанні, што журналісты падпісалі кіраўніком мяне.
Потым адбываецца сход, на якім прысутнічала каля 15 супрацоўнікаў, на ім гаварылася, што ў BYPOL ужо ёсць некалькі офісаў і мы будзем вельмі моцна развівацца. Падчас сходу адбылося падпісанне першага статута BYPOL, і Азараў першым паставіў пад ім свой подпіс. Падзея была зусім сімвалічнай, але для яе гэта было вельмі важна. У канцы кожны з прысутных мог выказацца, і з прамоваў я зразумеў, што мяне пачынаюць адсоўваць. Пасля сходу асноўны склад вярнуўся ў кабінет. Абстаноўка была вельмі няёмкая. Азараў пачаў гаварыць першым, зноў з’явіліся прэтэнзіі. Я чалавек просты, я яго паслаў на тры літары і пайшоў. Вельмі знерваваўся, зразумеў, да чаго ўсё ідзе. Адзіныя, хто спрабаваў мяне спыніць і згладзіць канфлікт, — гэта Уладзімір Жыгар і Ігар Лобан. Але я чалавек эмацыйны, і я пайшоў.
На публіку гэтая сітуацыя не выйшла. Праз дзень-два эмоцыі астылі, мне сказалі, што BYPOL гатовы размаўляць і правесці перамовы наконт прымірэння. Мы дамовіліся пра сустрэчу, удзельнічалі ў ёй незалежныя асобы з НАУ.
Перад пачаткам усіх папрасілі пакласці тэлефоны ў скрынку. Патлумачылі гэта неабходнасцю захавання сітуацыі ў таямніцы. Я аддаў свой асабісты тэлефон, на якім не было доступу да сацыяльных сетак BYPOL, але Мацвей Купрэйчык папрасіў мяне аддаць другі. Ён ведаў пра яго, бо вёў сацыяльныя сеткі BYPOL. Я давяраў гэтым людзям, ніякіх падазрэнняў у мяне не ўзнікла, таму паклаў тэлефоны, і скрынку з імі вынеслі з пакоя, дзе праходзіла сустрэча.
Купрэйчык і Лупаносаў таксама выйшлі з гэтага пакоя і вярнуліся толькі праз паўгадзіны. Мы пачалі размаўляць. Я думаў, што будзе прымірэнне, але мяне пачалі абвінавачваць у тым, што я агент КДБ. Сказалі, што мая гісторыя ўцёкаў — няпраўда. Нягледзячы на тое, што было абследаванне медыкаў, мяне правяралі польскія спецслужбы. Падазрэнні ў тым, што я агент КДБ, узніклі праз тое, што падчас маёй адсутнасці хтосьці спрабаваў узламаць дзверы ў адзін з офісаў BYPOL, пры тым што ў мяне былі ключы ад гэтага замка. Я не ведаю, праўдзівая гэта гісторыя, ці яны рэальна выклікалі паліцыю, ці гэта правакацыя з мэтай мяне адсунуць.
Як я зразумеў, усю каманду супраць мяне настроіў Азараў. Канструктыўнага дыялогу не атрымалася, мяне абклалі з усіх бакоў. Прадстаўнікі НАУ былі ў шоку. Мне прапанавалі пайсці ў адпачынак на месяц і пасля гэтага яшчэ раз пагаварыць. Я мусіў знікнуць з медыя і з парадку дня. Я ўсвядоміў, што праз гэты час ужо не вярнуся, бо тады за месяц BYPOL рос на 120−200%. Зразумеў, што адбыўся пераварот, хоць я і не быў кіраўніком. Калі не пераварот, то проста маё выправаджэнне з BYPOL і «адцісканне» ўсяго, што я стварыў за шэсць месяцаў з нуля.
Я пайшоў. Дома адкрыў тэлефон і зразумеў, што з яго зніклі доступы да сацсетак. Я вярнуўся ў офіс і сказаў: «Дык вы хоць сімку забярыце, а то будуць прыходзіць смс для аўтарызацыі». І аддаў яе добраахвотна. Здарылася так, што я застаўся ў кабінеце з Уладзімірам Жыгарам і Ігарам Лобанам. Я іх спытаў, ці лічаць яны правільным усё, што адбываецца. Яны бачылі, як усё стваралася: я жыў у жудасных умовах, а яны — у камфортным доме, нічога за яго не плацілі, я пасяліў там іх сем'і, усяляк дапамагаў. І пасля гэтага я — агент КДБ? Яны сказалі, што вераць мне, што яны супраць майго адыходу, але так вырашыла большасць — чатыры супраць трох. Пасля гэтага Вова [Жыгар] паклікаў усю каманду назад у кабінет. У BYPOL была сабраная невялікая сума, каля 4−5 тысяч злотых (2600−3300 рублёў на той момант. — Заўв. рэд.), на выпадак, калі экстранна спатрэбіцца кагосьці вывезці. Гэтыя грошы я прынёс і аддаў разам з сім-картай, нічога сабе не ўзяў. Жыгар прапанаваў падзяліць суму на пяцярых і аддаць мне маю частку, каб я змог нейкі час пратрымацца. Я адмовіўся, бо гэтыя сродкі былі прызначаныя на іншыя мэты.
Я пайшоў і нікому не паведамляў, што адбылося. Пазней інфармацыю пра мяне прыбралі з сайта НАУ, мне пачалі пісаць журналісты, але я не адказваў. А потым ужо сам BYPOL даў інфармацыю пра мой адыход.
Да мяне даходзілі весткі пра тое, як у BYPOL смяяліся з таго, што я нічога не дабіўся і працую на складзе. Яны смяяліся, хоць я кожнаму з іх дапамог.
«Спачатку я, напэўна, месяц піў. Я ў гэтым прызнаюся сумленна»
— Фонд BYPOL узнік ужо пасля вашага адыходу?
— Так, адразу пасля майго адыходу выйшаў выпуск «Рэдакцыі» пра BYPOL, у ім я заклікаў далучацца да арганізацыі айцішнікаў, у тым ліку расійскіх. То-бок BYPOL ужо выходзіў на зусім іншы ўзровень. Пакуль я быў у арганізацыі, мы не збіралі ніякіх данатаў. Як толькі я пайшоў — адкрываюцца пяць спосабаў для данатаў, а праз месяц-два быў зарэгістраваны фонд. Яго старшынёй нейкім чынам стаў Аляксандр Азараў.
— Як у вас далей складваліся адносіны з BYPOL?
— За гэтыя два гады мне ні разу не патэлефанаваў ні адзін дзейны супрацоўнік BYPOL. Як толькі кагосьці выганялі — кантакт завязваўся. І калі здарыўся самы маштабны канфлікт — я спатрэбіўся. Мне тэлефанаваў Ігар Лобан пасля таго, як адышоў. З Алегам Талерчыкам я камунікаваў пасля яго адыходу. Больш за два гады ніхто не патэлефанаваў ні разу. Як я? Жывы, не жывы? А паматляла мяне добра за гэты час.
— Раскажыце, як вы жылі гэтыя два гады.
— Спачатку я, напэўна, месяц піў. Я ў гэтым прызнаюся шчыра. Сябры тэлефанавалі маёй сястры, бо я жыў на дзявятым паверсе, і яны пачалі баяцца за маё жыццё. І потым, ужо калі сястра мне мазгі паставіла на месца, я пайшоў працаваць на будоўлю, а калі пачалася вайна — на склад гуманітарнай дапамогі для ўкраінскіх уцекачоў.
Больш за год я хістаўся, шукаў сябе. Потым паступіў на праграму імя Кастуся Каліноўскага, год вучыў польскую мову, каб паступіць у ВНУ. У мінулы панядзелак даведаўся, што не паступіў (мы размаўлялі з Андрэем Астаповічам у суботу, 10 чэрвеня. — Заўв. рэд.). У сераду з усімі рэчамі я вярнуўся ў Варшаву, пакінуў іх у сябра. У яго жывуць яшчэ знаёмыя, і я не змог там спыніцца. І вось, хаджу па Варшаве.
Дзесьці праз тры месяцы пасля адыходу з BYPOL я стаў тэрарыстам у Беларусі, пачаўся вельмі моцны ціск на сям’ю, да маці прыязджалі з пастаяннымі ператрусамі, разнеслі кватэру.
Памерла бабуля. Мама ўвесь час ляжала ў бальніцы. У канцы лета 2022 года мне паведамілі, што на маму завялі крымінальную справу і што па яе ўжо едуць. За чатыры гадзіны мне ўдалося вывезці яе з Беларусі. Спачатку ў Маскву. А адтуль ужо праз нейкі час трэба было трапіць у Грузію. Купля білетаў якраз супала з часам мабілізацыі ў Расіі. Білет да Грузіі каштаваў больш за 800 еўра, а ў мяне ні капейкі не было, нічога. На жаль, я не магу сказаць, хто мне дапамог яго купіць.
З візай вельмі дапамог Павел Латушка. Я прыйшоў да яго ў офіс, папрасіў дапамагчы. Ён адклаў усе справы і дапамог вырашыць пытанне. Да гэтага давялося вывезці сястру з пляменніцай.
Я выйшаў з парадку дня і зусім не цікавіўся тым, чым займаецца BYPOL. План «Перамога», адкрыццё фонду — гэта ўсё адбывалася без мяне. За ўсім, што адбывалася ў BYPOL, я сачыў праз медыя. Часам атрымліваў нейкую бедную ўнутраную інфармацыю.
Я абарваў усе кантакты настолькі, што дзейныя супрацоўнікі BYPOL нават не ведалі, дзе мяне шукаць. У сераду [7 чэрвеня] яны звязаліся са мной праз трэціх людзей. Пра тое, што адбылося, я ўжо ведаў да гэтага, не буду казаць ад каго. Мы пагаварылі, я даведаўся крыху больш. Ужо да ўсяго гэтага я быў упэўнены, што Азарава нельга дапускаць да палітыкі, а пасля таго як даведаўся падрабязней, пераканаўся ў гэтым.
І вось замест паездкі да сваіх родных або замест таго, каб паехаць кудысьці ў ЕС на заробкі, пакуль летні перыяд, я прыехаў у Варшаву, бо мяне папрасілі сустрэцца.
— То-бок была сустрэча былых супрацоўнікаў BYPOL?
— Я не буду казаць, была яна ці не. Мяне папрасілі сустрэцца. Я сказаў, што не буду на чыімсьці баку выступаць, але дапамагу прыбраць з парадку дня Азарава. Яны будуць спрабаваць праз Офіс Ціханоўскай і Аб’яднаны пераходны кабінет яго прыбраць.
— Калі чуеш з вуснаў былога следчага слова «прыбраць», робіцца неяк непамысна.
— Прыбраць — у сэнсе паставіць на ім чорную метку, каб ён наогул не мог займацца палітыкай. Доказы яго дзеянняў ёсць. Хай іх даюць тыя, хто мае да іх доступ, хто там працуе.
— Вы бачылі гэтыя доказы?
— Я не магу сказаць, бачыў іх ці не.
Гэты скандал выйшаў на публіку па віне Азарава. Людзі хацелі паказаць усе доказы Кабінету і прымусіць яго ціха адысці, каб не нанесці той шкоды, якая ўжо нанесеная ўсім дэмакратычным сілам. Раз усё гэта выйшла на публіку, то правільна было б прызнаць гэтую памылку, бо ўсе мы людзі. І прыняць правільнае рашэнне.
Ёсць краіна, у якой Азараў знаходзіцца або знаходзіўся, і ў гэтай краіне ёсць законы і Крымінальны кодэкс. Чалавека трэба прыцягнуць да законнай адказнасці і навесці парадак спачатку ў сябе ў дэмакратычных сілах, а потым ужо ў Беларусі. Гэта адзін момант.
А другі — гэта паказаць усім, што будзе, калі вы зажыраецеся і ў вас пачынае зносіць дах. Гэта толькі іх кампетэнцыя.
— Каго — іх?
— BYPOL, Ціханоўскай, Аб’яднанага пераходнага кабінета. Я маю пэўную інфармацыю, але не магу яе распаўсюджваць з этычных меркаванняў, не таму, што мяне абмяжоўвае пагадненне пра нераспаўсюд. Можа, яны прымуць правільнае рашэнне — убачаць доказы, абыдуцца з імі правільна і прыцягнуць Азарава да адказнасці. Гэта будзе абсалютна слушнае рашэнне. Ціханоўскай як лідару трэба паказаць сілу і пра ўсё расказаць. Гэта адзіны прыгожы выхад з сітуацыі.
— Як вы ставіцеся да таго, што некаторыя тэлеграм-каналы абвінавачваюць Азарава ў тым, што ён агент ГРУ?
— У мяне няма ніякіх доказаў гэтага. Могуць быць сумневы, але доказаў няма. Пакуль няма перамогі і не адкрытыя архівы, гэта ніяк не пацвердзіць, бо няма ніводнай базы звестак пра тое, хто чый агент. Такая інфармацыя нікуды не ўносіцца, яе нават у сейф на паперы не кладуць. Не буду казаць, што і з кім я абмяркоўваў, але, наколькі я ведаю, такіх базаў дадзеных не існуе.
— Вы гатовыя вярнуцца ў арганізацыю, калі сітуацыя вырашыцца так, як вы хочаце?
— Па-першае, калі я пакідаў BYPOL, там было сем чалавек. Цяпер людзей значна больш. Я з імі не працаваў, не ведаю, хто яны такія, і ў нас няма кантакту.
Па-другое, байцы атрада «Атам» у сваёй заяве папрасілі вярнуцца Ігара Лобана і Алега Талерчыка, пра мяне гаворкі не было.
Па-трэцяе — калі я камунікаваў з былымі супрацоўнікамі BYPOL, яны прызналі, што са мной адбылася непрыгожая сітуацыя, але адкрытай душэўнай размовы пра мой адыход не было. Мы пагаварылі пра тое, што адбывалася ў арганізацыі, як усталяваўся дыктатарскі рэжым і які кепскі Азараў. Выбачэнняў, прызнання, што яны не мелі рацыі, — гэтага не было.
З боку Талерчыка наогул прагучала, што я сам вінаваты ў тым, што пайшоў, і што гісторыя маіх уцёкаў дагэтуль непраўдзівая. Па-чалавечы і эмацыйна гэта моцна б’е па мне. Я чалавек недурны, у мяне аналітычны склад розуму, і я разумею, што калі адбудзецца аднаўленне BYPOL у ранейшым складзе, то Талерчык мае найбольшую публічнасць і аўтарытэт. І калі ў яго такое меркаванне пра мяне, то ніякага даверу паміж намі быць не можа.
Ну і галоўнае — я не ведаю, чым займалася арганізацыя за два гады маёй адсутнасці. І мне не хацелася б цяпер браць на сябе адказнасць за ўсе памылкі, здзейсненыя за гэты час. Я таксама жывы чалавек, у мяне ёсць эмоцыі. Два гады яны з мяне смяяліся, што ў мяне працы няма. Цяпер я прыехаў у Варшаву, адкрыта сказаў, што мне няма дзе жыць, у мяне няма грошай, няма працы, я не паступіў. Ва ўсіх цяпер кватэры — ні адзін не прапанаваў пажыць у яго. Я праз іх прыехаў у Варшаву, але ніхто не адгукнуўся.
— Пасля завяршэння скандалу чым BYPOL мусіць займацца?
— Першапачаткова BYPOL займаўся фіксацыяй злачынстваў рэжыму. Мы тут ужо амаль тры гады, і нават падчас гэтага інтэрв'ю я адчуў, наколькі складана ўспамінаць падзеі і паслядоўна, без эмоцый іх расказаць. Уявіце, як складана будзе следчаму расследаваць справы, калі мы вернемся ў Беларусь.
Ідэальным праектам была Адзіная кніга рэгістрацыі злачынстваў. Цяпер яго закінулі, і інфармацыя не апрацоўваецца. Вядома, за два гады былі і нейкія поспехі. План «Перамога» — не асабліва, але нейкая падрыхтоўка людзей была праведзеная. Але гэта, хутчэй, план перад планам, яго накіды. Я б вярнуўся да расследаванняў, не толькі для таго каб на YouTube выпусціць добры ролік, хоць гэта і важна, але каб вярнуць якасць расследаванняў хаця б на той узровень, які быў за мной.
Цяпер у Беларусі тысячы сілавікоў, якія дагэтуль працуюць, але не падтрымліваюць рэжым. Як мінімум, BYPOL мог бы атрымліваць ад іх інфармацыю. Напрыклад, калі ў нейкім маленькім горадзе ідуць палітычныя рэпрэсіі, следчы з гэтага горада можа напісаць у BYPOL і паведаміць пра іх. Магчыма, гэтыя факты сёння апублікаваць нельга, але яны б збіраліся, і ў будучыні, калі рэжым зменіцца, мы б маглі прыехаць у гэты горад, прыйсці да людзей, якія здзяйснялі рэпрэсіі, і выставіць абвінавачанні. Людзі застаюцца ў сістэме з розных прычын, кожны сябе апраўдвае па-свойму, але не ўсе падтрымліваюць рэжым. Так, не кожны гатовы грудзьмі на амбразуру кінуцца, але ў той жа час яны гатовыя даць нейкую інфармацыю, каб хаця б сваё сумленне трохі ачысціць.
Чытайце таксама
