Днямі ў Парку высокіх тэхналогій заявілі: ёсць тэндэнцыя, што айцішнікі, якія рэлакаваліся з Беларусі, зноў вяртаюцца ў краіну. «Люстэрка» пагаварыла з такімі IT-спецыялістамі і даведалася, чаму іх цягне на радзіму.
З меркаванняў бяспекі імёны ўсіх герояў змененыя.
Дзевяць месяцаў быў у эміграцыі: «Калі прыехаў у Мінск, нават пачаў лепш спаць»
Аляксандр — распрацоўшчык ў буйной IT-кампаніі. З жонкай яны правялі ў эміграцыі дзевяць месяцаў. У Турцыю вылецелі ў канцы сакавіка, а ў снежні вярнуліся. Прычын ад’езду было дзве. Першая — вайна ва Украіне, другая — замоўца праекта, над якім працаваў мужчына, не хацеў супрацоўнічаць з беларускімі офісамі.
— Трэба было альбо пераязджаць, альбо шукаць новы праект у Беларусі. Людзей, якія выбралі для сябе другі варыянт, было шмат. Праз гэта складалася ўражанне, што праектаў у краіне хутка не застанецца. Што стане з IT-сферай, было незразумела. У выніку, каб не пацярпець у крытычны момант, мы вырашылі рэлакавацца, — уводзіць у курс справы суразмоўца. — Жонка ў мяне таксама працуе дыстанцыйна, таму нам было няцяжка ўзяць ноўтбукі і кудысьці паляцець.
Хоць не скажу, што гэта было простае рашэнне. Мы некалькі гадоў рабілі рамонт у сваёй кватэры. Толькі засяліліся, месяц пажылі — і давялося ўсё кідаць. Эмацыйна гэта няпроста. У Мінску засталося нашае кола зносін. Мы разумелі, што ў Турцыі такога дакладна не будзе, а для нас атачэнне вельмі важнае. У прынцыпе, мы ўсе гэтыя падзеі і перажывалі нармальна толькі таму, што трымаліся з сябрамі разам, абмяркоўвалі нашыя перажыванні. А цяпер выходзіла, што тэрытарыяльна мы з жонкай нібы аддаляліся ад беларускіх праблем, але эмацыйна ўсё заставалася з намі, бо абмяркоўваць гэта не было з кім.
Спачатку мы ўспрымалі паездку ў Турцыю як зацяжны адпачынак даўжынёй у год. Было жаданне атрымаць як мага больш вітаміну D і паесці садавіны. Далі сабе час да траўня 2023-га. Да наступнай вясны, вырашылі, вызначымся, рухацца кудысьці далей ці заставацца ў Турцыі. Знялі кватэру ў адным з курортных гарадоў, усё здавалася нядрэнным, але хапіла нас месяцаў на сем. У кастрычніку з’явіліся думкі, што час вяртацца дадому. Хацелася, скажам так, да выгодаў цывілізацыі, да якіх мы прывыклі: нармальны каршэрынг, дастаўка ежы, кіно. Усе кавярні ў горадзе, дзе мы жылі, былі аднолькавыя. З аднолькавай турэцкай кухняй, якая надакучыла нам ужо на другі ці трэці месяц, так што мы пачалі гатаваць самі.
З’явілася ідэя перабрацца ў Польшчу, тым больш туды рэлакавалася шмат нашых знаёмых. Абмеркавалі з жонкай гэты варыянт, але зразумелі: з мясцовымі падаткамі і крэдытам на жыллё ў Беларусі жыць там фінансава будзе цяжка. Тады ж стала ясна: нам трэба прымаць больш сур’ёзнае рашэнне з перспектывай на тры-пяць гадоў. І калі мы выбіраем Польшчу, неабходна прадаваць кватэру ў Мінску, у матэрыяльным плане цалкам адрэзаць сябе ад Беларусі і пачынаць на новым месцы ўсё з нуля. Вось толькі ні фізічных, ні эмацыйных сіл у нас на гэта не было.
У выніку рашэнне гэтага пытання мы паставілі на паўзу і вярнуліся ў Беларусь, як у такую рэкрэацыю, можна сказаць. Хочам паглядзець, якая тут сітуацыя. Наколькі яна крытычная, што адбываецца на рынку працы, а таксама ў розных пластах — палітычных і эканамічных.
Увосень купілі добрыя білеты на снежань, пачысцілі тэлефоны і паляцелі.
Магчыма, я дзесьці занадта аптымістычны, але, думаю, абстаноўка ў Беларусі нагнятаецца, каб Украіна перакінула частку войскаў на поўнач. А зверка ваенна-ўліковых спецыяльнасцяў — фармальнасць. Хоць, вядома, гэтую рызыку я ўлічваю і хачу кантраляваць. У мяне адтэрміноўка па здароўі, таму, калі пачнецца мабілізацыя, у мяне будзе запас часу рушыць за мяжу. Цяпер мы спрабуем адкрываць візы, каб у выпадку трындзяца рэціравацца.
Магчымыя рэпрэсіі таксама ўскладняюць сітуацыю. Пасля таго як усплыла гісторыя з кнігай «Я выходжу» і фатабанкам Shutterstock, я перагледзеў што мог. Балазе нідзе сябе не знайшоў. Але летам блізкага маёй сям'і чалавека затрымалі, таму рызыка, што могуць прыйсці і забраць, ёсць заўсёды.
Ці супастаўная рызыка з тым, наколькі нас з жонкай цягнула ў Беларусь?
Часам думаю: «Ты рэальна нейкі дурань?» Цягнешся ў гэтыя сузалежныя, аб’юзіўныя адносіны. Але, напэўна, так. Калі прыехаў у Мінск, нават пачаў лепш спаць. Гэта вельмі дзіўна, але, напэўна, свае сцены неяк грэюць. Нашае вяртанне — гэта ж як сітуацыя з аўтамабільнай катастрофай. На вуліцы цябе ў любы момант можа збіць машына, але ты ўсё роўна выходзіш з дому.
Нашая галоўная каштоўнасць яшчэ і ў тым, што мы з жонкай хочам жыць у Беларусі. Тут наш дом, нашыя сябры. І ў цэлым мы марым, каб нашая краіна развівалася, таму пакідаць яе — вялікі ўдар па нас.
Што да працы, то пакуль я ўладкаваны ў Турцыі, але з гэтым усё не так крытычна. Наш замоўца цяпер не моцна кантралюе, дзе тэрытарыяльна знаходзіцца супрацоўнік. Ды і праект ужо амаль завершаны. Я ў пошуках новага. Гляджу ўнутры сваёй кампаніі і ўвогуле па рынку.
У маёй фірме праектаў у Беларусі цяпер няма. З аднаго боку — праз адмову часткі замоўцаў працаваць з нашай краінай, з другога — снежань-люты ў прынцыпе ў IT глухі сезон. У снежні ўсе закрываюць год, у студзені-лютым кліенты фармуюць нейкія планы на найбліжэйшыя месяцы, і толькі ў сакавіку пачынаюць адкрывацца праекты і пазіцыі пад іх.
Ужо адправіў рэзюмэ ў некалькі месцаў. Водгукі ёсць. Прайшоў тры сумоўі. У прынцыпе, па маёй спецыяльнасці прапановы ў Мінску ёсць. У адрозненне ад вялікіх кампаній, якім хапала грошай, каб рэлакаваць калектывы, у маленькіх такой магчымасці не было. Ім і патрэбныя супрацоўнікі.
З якімі думкамі цяпер жыву? Жывём з жонкай сённяшнім днём, а не канцэнтруемся на прывіднай будучыні, якой ты не можаш прадбачыць і планаваць. А пра астатняе скажу як вернік: Бог паклапоціцца, і нават у гэтай цяжкай, зменлівай сітуацыі ўсё прыйдзе да нейкага дабра.
Два месяцы быў у эміграцыі: «Адгукнуўся ўжо прыкладна на сто вакансій»
Кірыл — продакт-менеджар адной з буйных беларускіх IT-кампаній. У эміграцыі ён правёў два месяцы. У сакавіку яны з жонкай паехалі ў Грузію. Галоўная прычына — вайна ва Украіне. Сітуацыя, разважае суразмоўца, напружвала, «не хацелася, каб гэта перакінулася на нас».
— Нашае кіраўніцтва настойвала на рэлакейце, але было некрытычна, калі хтосьці заставаўся ў Беларусі, — расказвае суразмоўца. — Тым, хто сумняваўся ў пераездзе, прапанавалі на час аформіць камандзіроўкі, а потым ужо вырашыць, гатовы ты жыць за мяжой ці не. Гэты варыянт мне падыходзіў, і я ўзяў камандзіроўку на месяц. Потым яшчэ на месяц мы з жонкай засталіся самастойна. Воля працуе дыстанцыйна, так што праблем не было.
Мы з жонкай паехалі ў Батумі. Чаму туды? У сяброў, якія тут раней адпачывалі, былі добрыя водгукі пра цэны ў крамах і арэнду жылля. Праўда, па прылёце мы зразумелі: сітуацыя не зусім такая, як нам апісвалі.
Кватэра-студыя на 30 «квадратаў», якую мы знялі, каштавала 500 еўра за месяц. Гэта было ў красавіку-траўні. За чэрвень гаспадары прасілі каля 800−900 еўра, а за ліпень — тысячу, бо гэта сезон. Прадукты ў крамах таксама даражэйшыя за мінскія. Напрыклад, на нашыя грошы літр малака ў Грузіі каштуе 7 рублёў, у той час як у Беларусі — 2−2, 5 рубля. Пры гэтым якасць ежы значна горшая. Ні мяса нармальнага не знайсці, ні курыцы. Узровень сэрвісу таксама не дацягвае да таго, да якога мы прывыклі. І я не кажу пра нейкія беларускія прэміум-установы. Вось сёння з жонкай замаўлялі дадому грузінскую ежу. У нас у дастаўцы стравы іх кухні гатуюць лепш, чым у іх рэстаранах.
Першыя два тыдні паступова прывыкалі да ўсяго новага. Жыццё рабілася цікавейшым. Мы з Воляй пачалі трохі падарожнічаць, знайшлі месцы, дзе падабалася есці і адпачываць, і новымі сябрамі. А потым у Батумі перабраліся і нашыя добрыя знаёмыя.
Сустракаючыся, мы часта ўспаміналі Мінск. Казалі, што ў нас вуліцы шырэйшыя, сэрвіс і прадукты лепшыя. У такія моманты хацелася дадому мацней. Да таго ж, калі я чытаў навіны, разумеў: у Беларусі плюс-мінус сітуацыя ўстаканьваецца. Войскі краіна нікуды не ўводзіць, у наш бок нічога не ляціць. Здавалася, усё ідзе на папраўку.
Сітуацыя з магчымым затрыманнем таксама не палохала: на маршы я не хадзіў. Толькі на санкцыянаваны мітынг, які летам праводзілі ў Мінску Святлана Ціханоўская, Марыя Калеснікава і Вераніка Цапкала.
Увогуле, гэта не тая рызыка, каб заставацца за мяжой і пераплачваць за найманае жыллё, калі ў Беларусі ў нас свая кватэра. У выніку мы вырашылі не падаўжаць дамову арэнды і вярнуцца.
Увосень праект, у якім я працаваў, скончыўся. З тых часоў на бэнчы. Гэта значыць, што праект, дзе я быў задзейнічаны, завяршыўся, а новага для мяне яшчэ не знайшлося. У выніку ў фірме я лічуся, але атрымліваю мінімальную зарплату.
Ёсць так званы здаровы бэнч — гэта калі цябе запрашаюць на новыя інтэрв'ю, шукаюць вакансію. Але цяпер такое адчуванне, што працы няма. Ды і набіраюць у каманды ў асноўным тых, хто рэлакаваны. Хоць і ў іх не ўсё гладка. Частка маіх знаёмых з IT-сферы, якія пераехалі, таксама сядзяць на бэнчы. Як я разумею, замоўцы паступова ад нас адыходзяць, а новыя не асабліва з’яўляюцца. Гляджу па нашай унутранай статыстыцы: на кожную новую вакансію адразу прылятае прыкладна па дзесяць водгукаў ад тых, хто на бэнчы, і дзесьці столькі ж — ад тых, чые праекты падыходзяць да канца. На сходзе з кіраўніцтвам мы пыталі, ці ёсць планы па закрыцці кампаніі, нам не адказалі.
Сам я ўсе гэтыя месяцы таксама шукаю працу. Не толькі ў кампаніі, але і за яе межамі. Адгукнуўся ўжо прыкладна на сто вакансій. Разглядаў не толькі сваю спецыяльнасць, але і сумежныя. Запрасілі мяне прыкладна на дваццаць інтэрв'ю. Ад 15 прапановаў пасля гутаркі я адмовіўся сам: зарплата, якую там прапаноўвалі, была працэнтаў на сорак ніжэйшая за тую, што я атрымліваў раней. У астатніх выпадках адмовілі мне: працадаўцам было недастаткова майго досведу.
Глядзеў прапановы ў Польшчы, Літве, Латвіі. Схадзіў дыстанцыйна на некалькі інтэрв'ю. Там зарплата вышэйшая, але зноў жа, яна працэнтаў на дваццаць меншая за маю ранейшую. А калі ўлічыць, што ў выпадку пераезду давядзецца наймаць кватэру, я не бачу сэнсу кудысьці рэлакавацца.
Цяпер у асноўным жыву на зберажэнні. А гэты перыяд у сваім жыцці разглядаю як зацягнуты адпачынак. Думаю, ісці ва ўласны бізнес, разлічваць, што я нешта знайду, не даводзіцца. А працаваць за грошы амаль удвая меншыя, чым атрымліваў… Мяне гэта, як мінімум, не будзе матываваць.
У той жа час з 15−20 маіх знаёмых айцішнікаў пераездам задаволеныя чалавекі тры-чатыры. Астатнія хацелі б назад, але не могуць: адны ўдзельнічалі ў акцыях і баяцца затрыманняў, іншыя атрымалі новую працу за мяжой і разумеюць: хутчэй за ўсё такіх вакансій у Беларусі яны не знойдуць.
Ёсць і трэці прыклад. Адзін са знаёмых тры месяцы правёў за мяжой. Вярнуўся і за фота ў тэлефоне трапіў на «суткі». Пасля выхаду з ізалятара ён вырашыў больш не рэлакавацца. Сказаў: сваё я ўжо адседзеў.
Пяць месяцаў быў у эміграцыі: «Фірма, з якой супрацоўнічаю, не ведае, што я вярнуўся. Працую пад VPN»
Віктар займаецца распрацоўкай у адной з заходніх IT-кампаній. Працуе дыстанцыйна. У эміграцыі ён правёў пяць месяцаў. Гісторыя яго ад’езду пачалася з таго, што пасля пачатку вайны кіраўніцтва паведаміла: супрацоўнікам варта з’ехаць з краіны. Спачатку гэта гучала як парада, а праз месяц стала абавязковым. Тлумачылі гэта так: калі партнёры-інвестары даведаюцца, што ў кампаніі хтосьці працуе з Беларусі ці Расіі, у фірмы пачнуцца праблемы. А рызыкаваць актывамі ніхто не хацеў.
— Рашэнне з’ехаць я прыняў у канцы лютага. Прыкладна за паўтары тысячы даляраў купіў першы-лепшы білет і літаральна праз тры гадзіны пасля паведамлення-рэкамендацыі скіраваўся ў Грузію, — апісвае сітуацыю мужчына. — Чаму так тэрмінова? Гэта была перастрахоўка, каб, калі што, мяне не забралі ваяваць. Паехаў сам, жонка і дзеці засталіся ў Беларусі. Вырашылі: калі межы закрыюць, то будзе як ва Украіне: жанчыны і дзеці змогуць выехаць, а мужчыны — не. Ляцеў без плана. Думаў, пасяджу месяц за мяжой, пагляджу на сітуацыю, а далей вызначуся: вярнуся дадому ці асталююся там і родных забяру да сябе.
Мой маршрут праходзіў праз Турцыю і Арменію, і ў выніку да Тбілісі я так і не даляцеў. Пакуль быў у дарозе, знаёмыя напісалі, што ў Грузіі цяпер шмат народу, цяжка шукаць жытло, і я пасяліўся ў Стамбуле. Камунікаваў з мясцовымі айцішнікамі, даведваўся, што і як. На той момант умовы ў краіне былі класныя, арэнда жылля недарагая. Але турэцкі менталітэт мне не зайшоў: яны мусульмане, іх інакш выхоўваюць, і свет яны ўспрымаюць па-іншаму.
Пакуль быў там, заўважаў, што рускія, беларусы, можна сказаць, жывуць анклавамі і з мясцовымі, па сутнасці, не размаўляюць. Я, умоўна, не мог падысці да выпадковага чалавека на вуліцы і загаварыць. І тут рэч не ў моўным бар’еры, а ў тым, што там людзі па-іншаму знаёмяцца, усміхаюцца, размаўляюць. Увогуле, у Турцыі я адчуваў сябе чужым.
Праз месяц кампанія прапанавала мне з’ехаць у адну з еўрапейскіх краін. Я пагадзіўся. Тут значна больш рускамоўнага насельніцтва, шмат айцішнікаў, але зусім не развітая інфраструктура. Дастаўка ежы, таксі, сэрвіс — усё на нейкім базавым узроўні. Нібы трапляеш у наш 2005 год. Ды і жыллё вельмі дарагое. Я зняў самы просты дом з дзвюма спальнямі, ён каштаваў прыкладна паўтары тысячы еўра ў месяц. Гэта яшчэ лічылася танна. У сярэднім арэнда тут абыходзіцца ў дзве-тры тысячы еўра ў месяц, плюс камуналка.
А яшчэ там не было чаго рабіць. У Беларусі ў мяне куча хобі, звязаных, напрыклад, са сталярнай справай. У новай краіне нічога падобнага я не знайшоў. З забаваў — толькі мора.
Тут я прабыў чатыры месяцы, зрабіў мясцовы ВНЖ, які дазволіў адкрыць рахунак у Еўропе, і летам вярнуўся ў Беларусь. Любоў да нашых людзей перасіліла. Вырашыў, што не гатовы гэта страціць нават за грошы, камфорт і спакой.
Думка вярнуцца дадому з’явілася ў мяне на трэці месяц паездкі, калі пагаварыў з таварышамі, якія не з IT і засталіся ў Беларусі. З іх размоваў было зразумела, што ў асноўным у іх жыцці нічога не памянялася. Пра што я? Калі абмяркоўваеш Беларусь з людзьмі, якія рэлакаваліся, здаецца, там трэш, тлен і ўсё дрэнна. Узнікае стан панікі. Людзі ўнутры краіны бачаць сітуацыю па-іншаму. Так, безумоўна, ёсць тое, што стала інакш з пункту гледжання цэн, напружання, але, як гаворыцца, былі часы і горшыя. Людзі як жылі, так і жывуць. І калі я прыляцеў, я гэта ўбачыў. Гэта крыху супакойвае. Не ва ўсіх ёсць магчымасць з’ехаць, і людзі адаптуюцца.
З думкамі вяртацца ці заставацца, збіраўся доўга. Жонка спачатку была настроеная пераехаць, але калі я паказаў і расказаў ёй усё, яна супакоілася. У нас у Беларусі дом, сябры. Вельмі складана ўсё гэта кінуць і пачаць жыццё нанова. Кепска, што на радзіме мы вымушаныя баяцца рэпрэсій і вайны, але для мяне гэта недастатковы страх, каб адчуваць гіганцкія нязручнасці падчас пераезду. Так, у Беларусі да цябе могуць уварвацца, пасадзіць ні за што, адправіць на вайну, але тут мне прасцей і больш зразумела, чым там: у арандаваным жыллі, з няяснымі перспектывамі.
Працэнтаў семдзесят з усіх маіх рэлакаваных калегаў-айцішнікаў таксама хацелі б прыехаць дадому. Выключэнне — тыя, хто эміграваў у ЗША, але яны туды ехалі з мэтай застацца.
Чаму хочуць вярнуцца? Таму што ў Беларусі ў людзей кватэры, сваякі, сябры. За мяжой часта дорага і трэба наладжваць побыт з нуля: шукаць жыллё, весці дзяцей у школу, жонкам шукаць працу.
Ці шмат вярнулася? Працэнтаў пяць. Што іх трымае за мяжой? Праца. У Беларусі для айцішнікаў яе асабліва няма. Усе вялікія кампаніі сышлі. Да таго ж, калі чалавек, дапусцім, як я, працуе дыстанцыйна, аформлены па дамове падраду і ў яго беларускі рахунак, заходняя фірма не можа плаціць яму заробак. Таму патрэбны, напрыклад, рахунак у еўрапейскім банку. А часта, каб яго атрымаць, патрабуецца ВНЖ. Як альтэрнатыва ёсць яшчэ крыпта, але, мне здаецца, мала кампаній, якія могуць легальна ёю аплачваць. Ды і легалізаваць яе ў нас потым складана.
Фірма, з якой супрацоўнічаю, не ведае, што я вярнуўся. Працую пад VPN, таму тэхнічна, можна сказаць, знаходжуся ў Еўропе. Я застаюся рэзідэнтам краіны, дзе атрымаў ВНЖ, там жа плачу падаткі.
Ці прасцей мне жыць у Беларусі, ведаючы, што ў мяне ёсць з ВНЖ іншай краіны? Але ў маёй сям'і ВНЖ няма, а без іх я наўрад ці кудысьці цяпер паеду. Таму для мяне гэта толькі сродак захавання заробку. Думаў, аформіць Poland. Business Harbour (рабочая польская віза для спецыялістаў з IT-сферы. — Заўв. рэд.) і легалізавацца ў Польшчы. Магчыма, калі б першапачаткова паехаў у Літву, Латвію ці Польшчу, якія нам бліжэйшыя і больш зразумелыя, лягчэй бы там атабарыўся. Але ў мяне не было візы. Да гэтага я ніколі туды не лётаў, ды і не было да каго мне туды ехаць.
Ведаеце, калі вяртаўся ў Беларусь, радаваўся. Быў шчаслівы, што ўбачу сям’ю, дом, сяброў. А далей, думаў, хай будзе што будзе. Гэта як у анекдоце: так, нашая лаўка пашарпаная і небяспечная, але на ёй напісаныя нашыя імёны.
